‘De mens is in de eerste plaats een taalgebruiker,’, zo begon professor Marc van Oostendorp afgelopen donderdag, 25 oktober, zijn oratie in de aula van de Radboud Universiteit. Hij hield zijn inaugurele rede die hij ‘Spreken voor leken in 45 minuten’ had genoemd, gekleed in zwarte toga en zwaaiend met een toverstafje; men zou toch bijna denken dat hij zijn innerlijke Harry naar boven bracht. Het was zijn derde oratie in zijn gehele academische carrière, maar wel de eerste in Nijmegen.
Om kwart voor vier stroomde de zaal vol met familie, vrienden en bewonderaars. Een stoet toga’s, waarvoor een ereplaatsje vooraan was bewaard, werd door hen staand onthaald. Traditiegetrouw begon de plechtigheid met gebed en na een bescheiden ‘amen’ stak Marc van wal. De sfeer was vanaf het begin luchtig; hij haalde al gauw een toverstafje tevoorschijn en verklaarde, gehuld in toga met bijbehorend hoofddeksel, dat het nooit zijn droom was geweest om professor te worden. Hij had eigenlijk altijd willen kunnen toveren en bijvoorbeeld ‘sesam open u!’ kunnen roepen voor een dichte deur, om hem vervolgens open te zien gaan. Naarmate hij ouder werd, leerde hij dat taal ons in staat stelt om dit soort dingen te kunnen doen, om te kunnen toveren.
De oratie had een originele indeling, zo ontdekte het publiek al gauw. De rede werd gestuurd door een aantal ingestudeerde onderbrekingen vanuit de zaal, waar Marc zijn verhaal op leek aan te passen. Het toeval wilde dat zijn presentatie al was voorzien van de juiste informatie en illustraties. De eerste onderbreking kwam van een man in toga die zich uitsprak over het vwo-eindexamen van het vak Nederlands. Marc gaf te kennen dat dat vak allang niet meer is wat het geweest was, of ooit had moeten zijn. Hij maakte zich hardop zorgen over het schoolvak, dat tegenwoordig niet veel meer inhoudt dan het aanleren van trucjes en wat geen enkel verband meer lijkt te houden met taal of überhaupt het opdoen van kennis.
Volgens Marc ligt de oplossing voor dat probleem bij de opleiding Nederlands en bijbehorende neerlandici. Het onderwijs moet op de schop genomen worden, te beginnen bij het middelbaar onderwijs. Neerlandici zouden ook met niet-neerlandici in gesprek moeten gaan over taal om zo het belang en de schoonheid ervan weer onder de aandacht te brengen. Want taal is veel meer dan wat menig mens denkt, het is de basis van alles om ons heen, zonder taal is er niets. Ook staat door taal iedereen met elkaar in verbinding. Taal is een toverstafje en het uitspreken van woorden als: ‘Zou jij misschien even de deur willen opendoen?’ zorgt ervoor dat deuren voor onze ogen worden geopend. Aan neerlandici dus de taak dat besef te doen laten groeien.
Van Oostendorp zwaaide donderdag met zijn toverstafje. De spreuk daarbij is echter niet langer ‘sesam open u!’, want de deuren staan al open. Vanaf heden luidt het: ‘Neerlandici, trekt ten strijde!’
Tekst: Naomi Habashy
Foto: Lynn de Rijk